"Chúng ta không thể tự do nếu không hiểu thế nào là tự do."
Hồn thiêng, sông núi, máu đỏ tự do. Tiếng nói của một người yêu nước xa xứ
Khi nhắc đến những phong trào yêu nước đầu thế kỷ 20, ta thường nhớ đến Phan Bội Châu với phong trào Đông Du, Nguyễn Ái Quốc với hành trình tìm đường cứu nước. Nhưng giữa những cái tên quen thuộc ấy, vẫn còn một nhân vật âm thầm nhưng kiên định đấu tranh – Phan Văn Trường.
Viết lại như một quyển nhật ký, ghi lại những sử kiện liên quan về những con người máu đỏ, da vàng trên đất nước "văn minh", để nhìn thấy một mặt khác hiện lên của một chính quyền Paris như biểu tưởng của cả một chính quyền thuộc địa hiếu chiến ở đằng sau.
Những người An Nam ở Paris không đơn thuần là một tập hồi ký mà còn là một lời chứng lịch sử đầy giá trị. Được viết trong bối cảnh Việt Nam vẫn đang là thuộc địa của Pháp, cuốn sách ghi lại những trải nghiệm của tác giả trong những năm tháng sinh sống và hoạt động chính trị tại Paris. Đây cũng là nơi ông gặp gỡ và làm việc với những chí sĩ yêu nước như Nguyễn Tất Thành (tức Nguyễn Ái Quốc), Phan Châu Trinh, và những nhân vật đấu tranh khác.
"Chúng tôi đã sống giữa lòng Paris, mà vẫn là những người An Nam, mang trong mình nỗi đau của một dân tộc bị áp bức."
Một Paris không chỉ hoa lệ, mà còn là nơi nung nấu lý tưởng
Paris không chỉ là kinh đô ánh sáng, mà còn là nơi nuôi dưỡng những tư tưởng tiến bộ. Giữa những đại lộ hoa lệ, những con phố cổ kính, lại có những người thanh niên Việt Nam ngày đêm trăn trở về vận mệnh dân tộc.
Phan Văn Trường đến Pháp không phải để tìm kiếm một cuộc sống dễ dàng, mà để tìm con đường giải phóng cho đất nước. Là một trí thức Tây học, ông sớm nhận ra rằng, muốn đấu tranh hiệu quả, trước hết phải hiểu rõ cách mà người Pháp vận hành đất nước của họ. Ông không chỉ học luật mà còn trực tiếp tham gia viết báo, gửi thỉnh nguyện thư, đưa tiếng nói của người Việt ra thế giới.
"Người ta có thể trói buộc thân xác ta, nhưng không thể giam cầm tư tưởng của ta."
Hành trình nhận thức về tự do và độc lập
Trong suốt những trang sách, Phan Văn Trường không ngừng đặt câu hỏi: Thế nào là tự do? Người An Nam có thực sự hiểu rõ về quyền của mình không? Và làm sao để đòi lại những quyền ấy từ tay người Pháp?
Ông chứng kiến sự khác biệt giữa hai nền văn hóa, giữa một nước Pháp đề cao lý tưởng "Tự do - Bình đẳng - Bác ái" nhưng lại đi áp bức các thuộc địa. Ông nhìn thấy những người Việt Nam tại Paris – có người mang khát vọng đổi thay, nhưng cũng có những kẻ cam chịu số phận, thậm chí bị cuốn vào đời sống hưởng thụ mà quên mất quê hương.
"Tự do không phải là thứ được ban phát. Tự do là điều ta phải giành lấy bằng trí tuệ và ý chí của chính mình."
Một tác phẩm còn nguyên giá trị
Hơn một thế kỷ đã trôi qua kể từ khi Những người An Nam ở Paris ra đời, nhưng những vấn đề Phan Văn Trường đặt ra vẫn khiến ta phải suy ngẫm.
Cuốn sách không chỉ là một lời kể về quá khứ, mà còn là một thông điệp cho hiện tại và tương lai. Nó nhắc ta nhớ rằng, tự do và độc lập không đến một cách dễ dàng, và trách nhiệm của mỗi thế hệ là tiếp tục nuôi dưỡng những giá trị ấy.
"Người An Nam ở Paris khi ấy có thể chỉ là một nhóm nhỏ. Nhưng giấc mơ của họ thì lớn – một nước Việt Nam tự do, độc lập, và tự cường."
***
"We cannot be free if we do not understand what freedom means."
The Sacred Spirit, the Rivers and Mountains, the Blood of Freedom
The Voice of a Patriot in Exile
When speaking of early 20th-century patriotic movements, we often recall Phan Bội Châu and the Đông Du movement, or Nguyễn Ái Quốc and his journey to seek national salvation. However, among these familiar names, there was another figure—quiet yet steadfast in his struggle—Phan Văn Trường.
Written in the form of a diary, this book records historical events concerning the red-blooded, yellow-skinned people living in the so-called "civilized" world. It reveals another face of Paris—a city not just of grandeur but also the embodiment of an aggressive colonial regime lurking behind the façade.
The Annamites in Paris is not merely a memoir; it is a historical testimony of immense value. Written when Vietnam was still under French colonial rule, the book documents the author's experiences during his years of living and engaging in political activities in Paris. It was there that he met and collaborated with other Vietnamese patriots, including Nguyễn Tất Thành (later known as Nguyễn Ái Quốc), Phan Châu Trinh, and other revolutionaries.
"We lived in the heart of Paris, yet we remained Annamites, carrying the sorrow of an oppressed nation."
Paris—Not Only a City of Lights, But Also a Furnace of Ideals
Paris is known as the capital of lights, but for many young Vietnamese intellectuals, it was also a crucible of progressive ideas. Amidst its grand boulevards and charming old streets, there were young Annamites, restless and burdened with thoughts of their nation's fate.
Phan Văn Trường did not come to France in search of an easy life; he came to seek a path for his country’s liberation. As a Western-educated intellectual, he quickly realized that in order to fight effectively, one must first understand how the French governed their own nation. He not only studied law but actively participated in journalism, submitted petitions, and brought the Vietnamese voice to the global stage.
"They may shackle our bodies, but they cannot imprison our minds."
A Journey Toward the Understanding of Freedom and Independence
Throughout the book, Phan Văn Trường continuously questions: What is freedom? Do the Annamites truly understand their own rights? And how can they reclaim those rights from the French?
He witnessed the contradictions between two cultures—the France that championed "Liberty, Equality, Fraternity" while simultaneously oppressing its colonies. He saw the Vietnamese community in Paris—some yearning for change, while others resigned to their fate, even indulging in the comforts of foreign lands and forgetting their homeland.
"Freedom is not something bestowed upon us. It is something we must seize with our intellect and determination."
A Timeless Masterpiece
More than a century has passed since The Annamites in Paris was first published, yet the issues Phan Văn Trường raised remain thought-provoking.
The book is not just a retelling of the past; it is a message for the present and the future. It reminds us that freedom and independence are never easily attained, and that each generation carries the responsibility of preserving and advancing these values.
"The Annamites in Paris may have been a small group at the time. But their dream was immense—a Vietnam that is free, independent, and self-reliant."
