Tiếng gọi cất lên sau một đợt còi hú, vang dội cả một đất trời, trước những vệt sáng xuất hiện trên bầu trời, rồi đáp xuống mặt đất trở như những thiên thạch càn quét sạch nơi chúng dừng lại. Nơi đáp xuống chỉ còn lửa và máu. Mặt đất rung chuyển.
Người phụ nữ ôm đứa con gái hai tháng tuổi miệng vẫn còn thơm mùi sữa mẹ chạy ù ra khỏi căn nhà. Người đàn ông được gọi là dắt đứa con trai bốn tuổi đuổi theo vợ. Tìm con. Hai đứa con trai lên bốn và lên bảy đang đi chơi ngoài kia. Đất trời chuẩn bị đón đợt oanh tạc.
Đó không phải là lần đầu tiên chạy.
Thượng thành, Huế, 1968.
Người phụ nữ ôm đứa con trai đầu tiên chạy dưới làn đạn. Một góc của ngôi thành cổ hình bát giác với con rạch chảy xung quanh đón nhận trận đánh của lính quốc gia và việt cộng. Pháo binh. Từ trong pháo ra, từ ngoài pháo vào. Người phụ nữ là một trong những con người sống trong thượng thành chạy ở phía dưới. Gia tài của người phụ nữ là chiếc bình thủy, túi đeo quần áo của con và hai chỉ vàng còn lại ở ngón tay áp út. Cứ thế chạy. Người chết nằm ở hai bên. Chạy để sống.
Biển Mỹ Thuận, Huế, 1974.
Gã Việt cộng nằm trong tay áo; trở về đón vợ con để đến với Sài Gòn. Con tàu há mồm như con cá mập khổng lồ trồi lên trên mặt nước; tính từ mép nước đến lan can tàu gần 6m. Dòng người cứ thế đi vào bên trong. Tất cả chuẩn bị thẳng tiến vào Sài Gòn. Người phụ nữ dắt díu bốn đứa con cùng chồng đi lên trên con tàu đấy.
Người đông. Người phụ nữ cột đứa con hai tháng trước ngực mình; hai đứa con trai được cột chặt bằng dây vải, như cánh tay nối dài với tay mẹ.
Còi tàu hú vang chuẩn bị rời bến. Người phụ nữ mới nhớ một chiếc honda. Gã đàn ông nói nhẹ: Bỏ đi em. Từ lan can tàu nhìn xuống, phát hiện thằng con trai đặt tên Tí đang ngồi vắt vẻo trên chiếc honda.
Từ lan can tàu nhảy xuống, kéo theo cả hai đứa con nhảy cùng. Gã đàn ông được gọi là chồng cũng nhảy xuống theo.
Tàu đi ra cửa biển.
Pháo kích.
Tàu cháy.
Người chết như hến cào ở bến sông.
Gã đàn ông quay sang người phụ nữ nói: chuyến này vào Sài Gòn còn được chiếc honda để chạy xe ôm
Cười.
Chạy. Dưới đêm. Biển Mỹ Thuận vẫn cứ ru mình với con sóng đã nhuộm mình, hàng dương nhào ra phũ tràng che chở những con người còn sót lại. Chạy.
Tìm được một căn nhà bỏ trống.
Người phụ nữ tranh thủ cho con bú. Gã đàn ông tranh thủ đào một hầm trú ẩn. Hai đứa con trai lớn thằng cu, thằng tí đã quen với chiến tranh. Mệt nhoài vẫn chạy ra đường ngoài để rong chơi trước khi hành trình đi tiếp đến điểm cuối…Sài Gòn. Tiếng còi rú vang. Chạy ù. Vệt sáng quét ngang trời. Đổ xuống chỗ hai đứa chơi. Đổ xuống nơi căn nhà bỏ trống vừa mới đào một căn hầm.
Con đây
! Tiếng trả lời trong một trời lộng gió có mùi khét lẹt của cỏ cây vừa cháy. Khét lẹt. Lửa vẫn ngùn ngùn cùng với khói đen.
Hai đứa trẻ không kịp chạy về nhà; nhảy vào nằm núp trong bụi tre.
Người phụ nữ tìm con chạy ra khỏi nhà; gã đàn ông cũng bỏ hầm dắt con chạy ra. Căn nhà giờ trở thành một đống gạch vụn.
…
Cao lãnh, Đồng Tháp, 2022
Người phụ nữ trở lại với đứa con trai ngồi vắt vẻo trên chiếc honda ngày nào; đưa bàn tay đã điểm những nốt hoa đồi mồi chạy dọc cả cánh tay, thịt chảy như tay áo màu da đang thả buông tà, thoa dầu nắn bóp một cẳng chân.
Đứa con trai cũng ngồi vắt vẻo ở tuổi tóc điểm màu sương khói.
***
Cu, Ti!, a woman of eighty-two, called out her sons' names. The call echoed from inside the house.
The sound emerged after a loud siren, a wail that resonated across the sky, just before streaks of light appeared, descending to the ground like meteorites, scouring the earth where they landed. Only fire and blood remained. The ground trembled.
The woman, holding her two-month-old daughter, who still smelled of her mother's milk, ran out of the house. The man, her husband, led their four-year-old son, chasing after his wife. They were looking for their two older boys, ages four and seven, who were playing outside. The world was about to be bombarded.
It wasn't the first time they had to run.
Hue Citadel, 1968
The woman clutched her firstborn son, running through a hail of bullets. A corner of the octagonal ancient citadel, with its surrounding moat, bore the brunt of a battle between national soldiers and the Viet Cong. Artillery shells rained from within and without. The woman, one of the many residents of the citadel, ran beneath the onslaught. Her possessions were a thermos, a bag of her child's clothes, and two chi of gold remaining on her ring finger. She just kept running. The dead lay on either side. Running to live.
My Thuan Beach, 1974
The Viet Cong man, now in civilian clothes, returned to pick up his wife and children to go to Saigon. The LST (Landing Ship, Tank) was like a giant shark surfacing from the water; it was nearly 6 meters from the waterline to the ship's railing. A stream of people poured inside. All were set for Saigon. The woman, with four children and her husband, boarded the ship.
It was crowded. The woman tied her two-month-old daughter to her chest. Her two older boys were tightly bound with a cloth rope, like an extension of her own arm.
The ship's horn blared, signaling its departure. The woman suddenly remembered their motorbike. Her husband said softly, "Leave it, dear." Looking down from the railing, she spotted their son, whom they called Ti, sitting astride the motorbike.
She jumped from the railing, pulling her two boys with her. Her husband jumped after them.
The ship sailed out of the estuary.
Artillery fire.
The ship was engulfed in flames.
The dead lay like raked clams on the riverbank.
The man turned to the woman and said, "Now that we've made it to Saigon, at least we'll have the motorbike to earn a living."
They laughed.
They ran. Under the night sky. My Thuan Beach still lulled itself with stained waves, and the casuarina trees bent over to shelter the remaining people. They ran.
They found an abandoned house.
The woman quickly nursed her child. The man hurriedly dug a shelter. The two older boys, Cu and Ti, were accustomed to the war. Exhausted, they still ran out to play on the street before continuing their journey to their final destination... Saigon.
A siren wailed. They scrambled. A streak of light swept across the sky. It landed where the two boys were playing. It landed where they had just dug a shelter at the abandoned house.
"We're here!" The reply came through the windy air, thick with the smell of scorched earth. The stench. Fire still raged with black smoke.
The two boys didn't make it back to the house in time; they hid in a bamboo grove.
The woman ran out of the house to find her sons; the man abandoned the shelter, taking his child with him. The house was now a pile of rubble.
...
Cao Lanh, Dong Thap, 2022
The woman returned with her son, the one who sat astride the motorbike. She extended a hand, now dotted with age spots running along her arm, her sagging skin draped like a sleeve. She rubbed his shin with oil.
Her son sat astride the bike, his hair now streaked with gray.
