[Sách] Xây dựng xã hội học tập - Joseph E. Stiglitz, Bruce C.Greenwald

"Em vẫn đang theo đuổi một dự án về giáo dục." Em, nhận thêm một công việc về làm giảng viên của Ngoại Thương, nickname của em là chất liệu được pha trong ngôn ngữ của nhà Phật, em nói, ở một Workin' Jungle cafe Quận 7, trong một chiều lộng gió; nơi dự án thứ hai của chồng em mà bản thân nó biết được, một gã đam mê về kiến trúc từ Úc về lại với Việt Nam. "Anh, em và anh Phong—người đồng hương đã cùng làm việc với tôi một quãng thời gian ngắn—có một sự gắn bó vô hình với giáo dục anh ha".

Nó thưởng thức không khí trên cao đó, ngắm nhìn những mái nhà cao thấp đan xen nhau như một chú nhóc con nghịch ngợm xây thành phố từ mấy mẫu lego. Ngẫu nhiên. Những giây phút hiếm hoi anh em ngồi lại với nhau trao đổi về cuộc sống, chấp vá vài công việc để kết nối nhau. "Ừ! Hành trình đi giờ gần 500 em sinh viên rồi, nhìn lại giật mình em ạ." Nó thầm nghĩ: anh em nó chẳng mong muốn điều lớn lao, chỉ như có một sợi dây giáo dục nào đó kết lại một con đường đi của cả ba.

Một hành trình về giáo dục, biết đâu sẽ gặp gỡ nhiều con người nữa trên con đường này, xã hội chẳng phải hình thành từ đám đông?

 "Xây dựng xã hội học tập" không phải là một cuốn sách kinh tế học hàn lâm khô khan; đó là một tuyên ngôn triết học kinh tế mạnh mẽ, kêu gọi các quốc gia đang phát triển thay đổi toàn bộ trọng tâm chính sách của mình. Stiglitz và Greenwald lập luận rằng, yếu tố quan trọng nhất quyết định sự giàu có và thịnh vượng lâu dài của một quốc gia không phải là sự tích lũy vốn hay tài nguyên, mà là tốc độ học hỏi và khả năng sáng tạo (The Learning Society).

Cuốn sách chỉ ra sai lầm cốt lõi của mô hình kinh tế tân cổ điển (neo-classical model) khi quá tôn thờ hiệu quả tĩnh tại (static efficiency). Tác giả nhấn mạnh rằng, việc theo đuổi lợi thế so sánh tĩnh tại (ví dụ: chỉ sản xuất nông nghiệp vì hiện tại đang làm tốt) sẽ cản trở đất nước chuyển mình và học hỏi các kỹ năng mới. Thay vào đó, mục tiêu tối thượng phải là tối đa hóa tốc độ học hỏi.

• "Thị trường tự do không thể tự động tạo ra một xã hội học tập hiệu quả. Kiến thức là một loại hàng hóa công cộng đặc biệt, luôn chứa đựng các yếu tố ngoại ứng (externalities) không được định giá đúng."

Vì kiến thức mang tính lan tỏa (spillover effect)—một công ty tạo ra kiến thức, công ty khác được hưởng lợi mà không phải trả phí—nên các công ty sẽ đầu tư ít hơn mức tối ưu cho việc học hỏi và nghiên cứu. Điều này dẫn đến sự cần thiết phải có sự can thiệp của chính phủ thông qua các chính sách công nghiệp (industrial policies).

Cuốn sách bác bỏ chủ nghĩa tự do thị trường (laissez-faire) cực đoan và kêu gọi một vai trò tích cực hơn của nhà nước. Mục tiêu của chính sách không phải là "chọn người thắng cuộc," mà là tạo ra môi trường cho phép học hỏi lan tỏa.

• "Mục tiêu của chính sách kinh tế phải là tối đa hóa tốc độ học hỏi và thích nghi của xã hội, chứ không phải chỉ tối đa hóa hiệu quả tĩnh tại hiện tại."

Tác giả đề xuất các chiến lược như:

1. Bảo hộ có chọn lọc (Infant Industry Protection): Hỗ trợ các ngành công nghiệp non trẻ để chúng có thời gian "học hỏi bằng cách làm" (learning by doing).

2. Đầu tư mạnh vào Giáo dục và Nghiên cứu Công: Đảm bảo kiến thức nền tảng được phổ cập rộng rãi.

3. Hỗ trợ công nghệ và chuyển giao kiến thức: Khuyến khích sự liên kết giữa các doanh nghiệp và viện nghiên cứu.

• "Học hỏi bằng cách làm (learning by doing) là nguyên tắc cốt lõi của sự phát triển. Nếu bạn không làm những điều mới, bạn sẽ không bao giờ học được cách làm tốt hơn."

"Xây dựng xã hội học tập" là một cuốn sách cực kỳ quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách, nhà quản lý và bất kỳ ai quan tâm đến tương lai phát triển của Việt Nam. Tác phẩm không chỉ cung cấp một khuôn khổ lý thuyết mới để hiểu về tăng trưởng, mà còn trang bị công cụ để xây dựng một nền kinh tế năng động, bền vững, đặt tri thức và sự sáng tạo làm trung tâm. Đây là một tác phẩm thách thức tư duy, đòi hỏi sự đọc hiểu sâu sắc để vận dụng hiệu quả vào thực tiễn.

***

"I'm still pursuing an education project." She, who took on an additional job as a lecturer at Foreign Trade University, whose nickname is a phrase steeped in Buddhist language, she said, at a Workin' Jungle cafe in District 7, on a breezy afternoon; where her husband's second project is located, whom I know to be an Australian-returned architect passionate about Vietnam. "Brother, you, me, and Phong—our fellow countryman who worked with me for a short while—we share an invisible bond with education, don't we?"

I savored the high-altitude atmosphere, gazing at the intertwining high and low rooftops like a mischievous child building a city with Lego pieces. Coincidence. These rare moments when we sit together exchanging thoughts on life, piecing together various small jobs to connect us. "Yes! The journey has reached nearly 500 students now, and it makes me pause, sister." I thought to myself: we aren't chasing anything grand; it's just as if a thread of education connects the path for all three of us.

A journey into education—who knows how many more people we will meet on this road? Isn't society formed by the crowd?

"Creating a Learning Society" is not a dry academic economics book; it is a powerful philosophical declaration calling on developing nations to shift the entire focus of their economic policy. Stiglitz and Greenwald argue that the most critical factor determining a nation's long-term wealth and prosperity is not the accumulation of capital or resources, but the speed of learning and the capacity for innovation (The Learning Society).

The book highlights the core flaw of the neo-classical economic model when it over-reveres static efficiency. The authors emphasize that pursuing static comparative advantage (e.g., only producing agricultural goods because you are currently good at it) hinders a country's transition and its ability to acquire new skills. Instead, the ultimate goal must be to maximize the speed of learning.

The book's most groundbreaking argument is its deep analysis of market failure in the creation and dissemination of knowledge.

• "The free market cannot automatically create an efficient learning society. Knowledge is a special kind of public good that always contains externalities that are not correctly priced."

Because knowledge is diffusive (spillover effect)—one company creates knowledge, and another benefits without paying—companies will underinvest in learning and research. This leads to the necessity of government intervention through industrial policies.

The book rejects extreme laissez-faire market liberalization and calls for a more active role for the state. The goal of policy is not to "pick winners," but to create an environment that allows learning to spread.

• "The goal of economic policy must be to maximize the pace of societal learning and adaptation, not merely to maximize current static efficiency."

The authors propose strategies such as:

1. Infant Industry Protection: Supporting nascent industries to give them time for "learning by doing."

2. Strong Investment in Public Education and Research: Ensuring foundational knowledge is widely disseminated.

3. Technology Support and Knowledge Transfer: Encouraging collaboration between businesses and research institutes.

• "Learning by doing is the core principle of development. If you don't do new things, you will never learn how to do them better."

"Creating a Learning Society" is an extremely important book for policymakers, managers, and anyone concerned with the future development of Vietnam. The work not only provides a new theoretical framework for understanding growth but also equips tools to build a dynamic, sustainable economy centered on knowledge and creativity. This is a thought-provoking work that requires deep understanding to apply effectively in practice.