[Sách] Giáo dục Việt Nam dưới thời thuộc địa - Nguyễn Thụy Phương

 

"Chỉ còn tinh thần hiếu học vốn là bản sắc văn hóa Việt vẫn được coi trọng, vì học hành là con đường tiến thân để thành đạt. Người Pháp đã biết cách đặt thuộc tính văn hóa Việt này vào hệ thống giáo dục thuộc địa tại Đông Dương."

Nó bước đi chậm rãi trong sân trường cũ, cảm giác như khung thời gian vừa vượt qua một quãng đường xuyên không. Lập tức trở về với những ngày tháng người Pháp cày cắm ý đồ thôn tính bằng giáo dục, bằng sự cài cắm khéo léo và cả sự trăn trở lớn lao: làm sao để thay đổi một nền Nho giáo cũ kỹ đã neo giữ dân tộc quá lâu. "Lâu chê cũ, mới chê non"—cái thế lưỡng nan của một thời kỳ chuyển giao không bao giờ dễ dàng.

"Giáo dục Việt Nam dưới thời thuộc địa" là công trình nghiên cứu dựa trên luận án Tiến sĩ Lịch sử Giáo dục của Tiến sĩ Nguyễn Thụy Phương, cung cấp một cái nhìn đa chiều, bình tâm và hệ thống về di sản giáo dục Pháp tại Đông Dương, đặc biệt là Việt Nam, từ cuối thế kỷ 19 đến năm 1945.

Cuốn sách nổi bật với việc sử dụng hai thuật ngữ ẩn dụ: "Huyền thoại Đỏ" (quan điểm ca ngợi, tô hồng sứ mệnh khai hóa) và "Huyền thoại Đen" (quan điểm chỉ trích, phê phán sự đàn áp và chính sách ngu dân). Tác giả không chọn đứng về phía nào, mà phân tích cả hai luồng quan điểm này đã được cả người thống trị và người bị trị phát ngôn ra sao.

1. Phân tích "Sứ mạng khai hóa" và Cơ chế Thao túng

Cuốn sách tập trung làm rõ nguồn gốc của luận thuyết "sứ mạng khai hóa" (mission civilisatrice) của Đế chế Pháp. Luận thuyết này, chịu ảnh hưởng của thuyết tiến hóa sinh học, đã biện minh cho sự xâm lược bằng cách tự đặt Pháp vào vị thế kẻ mang văn minh, giải thoát dân tộc bị trị khỏi sự "mông muội".

Tác giả chỉ ra rằng, hệ thống giáo dục Pháp tại Đông Dương được thiết lập một cách đầy đủ nhưng lại được vận hành bằng chính sách cản bước tầng lớp tinh hoa Việt. Việc duy trì tinh thần hiếu học của người Việt Nam đã được người Pháp tận dụng, nhưng cánh cửa tiến lên bậc trung học và đại học luôn bị siết chặt, đặc biệt là khi tình hình chính trị căng thẳng.

• "Tụi trí thức hả, chúng tôi đâu có cần!" 

2. Sự đấu tranh của "Thế hệ 1925"

Cuốn sách khắc họa rõ nét mâu thuẫn nội tại của những người Việt Nam được thụ hưởng nền giáo dục mới (thường được gọi là "Thế hệ 1925"). Họ được dạy về tự do, về tinh thần phản biện của Khai sáng Pháp, nhưng khi trở về quê hương lại đối diện với một thực tế hoàn toàn trái ngược:

•  "Những ai du học ở Pháp trở về đều chung một suy nghĩ rằng, những giá trị đang thịnh hành ở chính quốc đều bị mất giá trên chính xứ sở của họ."

Chính sự nhận ra mâu thuẫn này đã thúc đẩy họ sử dụng những kĩ năng và kiến thức tiếp thu được từ nhà trường Pháp để đấu tranh cho độc lập và cải tổ xã hội, biến giáo dục thành một công cụ phản kháng mạnh mẽ.

3. Di sản đa diện

Nguyễn Thụy Phương đưa ra kết luận rằng, di sản giáo dục thuộc địa là một "gói" phức hợp: vừa có những đóng góp về chữ Quốc ngữ, về hệ thống trường lớp (Huyền thoại Đỏ), vừa là một công cụ kiểm soát chính trị, tước đoạt cơ hội của người Việt (Huyền thoại Đen). Cuốn sách kêu gọi độc giả có cái nhìn đa diện, không tô hồng cũng không chỉ trích một cách tuyệt đối về quá khứ.

"Giáo dục Việt Nam dưới thời thuộc địa" là một công trình nghiên cứu học thuật cần thiết để hiểu thấu đáo về lịch sử giáo dục cận đại. Tác phẩm không chỉ cung cấp dữ liệu mà còn đặt nền móng cho cách tiếp cận lịch sử bằng tư duy phản biện, giúp thế hệ sau đánh giá đúng di sản phức tạp của thời kỳ thuộc địa.

***

"Only the traditional Vietnamese value of hard work and studiousness remained valued, as education was still seen as the path to success and advancement. The French knew how to integrate this Vietnamese cultural trait into the colonial education system in Indochina."

I walked slowly in the old schoolyard, feeling as though time had leaped across a cosmic distance. I was immediately transported back to the days when the French zealously pursued their assimilation agenda through education, skillfully implanting their influence while struggling with the enormous challenge: how to transform an obsolete Confucian system that had held the nation stagnant for too long. "The old is criticized as obsolete, the new is criticized as immature"—the dilemma of a transitional era is never easy.

"Vietnamese Education under the Colonial Period" is a research work based on the doctoral thesis of Dr. Nguyễn Thụy Phương, providing a multi-faceted, balanced, and systematic view of the French educational legacy in Indochina, specifically Vietnam, from the late 19th century to 1945.

The book stands out for its use of two metaphors: the "Red Myth" (the view that praises and romanticizes the civilizing mission) and the "Black Myth" (the critical view that condemns oppression and the policy of deliberate under-education). The author chooses no side but analyzes how both perspectives were articulated by both the rulers and the ruled.

1. Analysis of the "Civilizing Mission" and the Mechanism of Control

The book focuses on clarifying the origin of the French Empire's doctrine of the "mission civilisatrice". This doctrine, influenced by biological evolution theory, justified the invasion by placing France in the position of the civilizer, liberating the colonized people from "barbarism."

The author points out that the French education system in Indochina was fully established but operated under a policy of impeding the Vietnamese elite class. The enduring Vietnamese value of studiousness was exploited by the French, but the path to high school and university was constantly restricted, especially during periods of political tension.

• Quote (On obstructing the elite): "You intellectuals, we don't need them!" (This is the statement of Cochinchina Governor Maurice Cognacq to revolutionary Nguyễn An Ninh in 1924, a quote Dr. Nguyễn Thụy Phương uses as an epigraph, revealing the colonial administration's policy of limiting the training of Vietnamese intellectuals.)

2. The Struggle of the "1925 Generation"

The book clearly depicts the internal conflict of Vietnamese people who benefited from the new education (often called the "1925 Generation"). They were taught the French Enlightenment's ideals of freedom and critical thinking, but upon returning home, they faced a starkly contradictory reality:

• Quote (On the devaluation of knowledge in the colonies): "All those who studied abroad in France shared the view that the values thriving in the métropole were devalued in their own country."

It was this realization of contradiction that motivated them to use the skills and knowledge acquired in French schools to fight for independence and social reform, turning education into a powerful tool of resistance.

3. The Multifaceted Legacy

Nguyễn Thụy Phương concludes that the colonial educational legacy is a complex "package": it included positive contributions like the Quốc Ngữ script and a systematic school system (The Red Myth), but also served as a tool for political control and the denial of opportunity to the Vietnamese people (The Black Myth). The book urges readers to adopt a multi-faceted view, neither completely romanticizing nor absolutely condemning the past.

The book "Vietnamese Education under the Colonial Period" is an essential academic work for thoroughly understanding modern educational history. The work not only provides data but also lays the groundwork for approaching history with critical thinking, helping subsequent generations accurately assess the complex legacy of the colonial era.