[Sách] Tính chuyên chế của chế độ nhân tài - Michael Sandel

 “Nếu mọi thành tựu đều là do nỗ lực cá nhân, vậy tại sao những người giàu nhất lại càng giàu hơn, còn những người nghèo nhất vẫn mãi chật vật?” 

Có chí thì nên! Nên gì thì chẳng biết. Việc nhồi nhét trên mặt bằng hoàn hảo, cứ cố gắng và cải thiện ăn sâu vào trong từng thế hệ. 

Không thành công cũng thành nhân! Như một sự vỗ về cho những nổ lực kiên trì, sự khuyến dụ đã lan dần sang các chính trị gia, cuộc đời họ như trở thành một minh chứng sống để tuyên truyền và kêu gọi. Mấy khi, họ nhìn lại để ngẫm ra mình đã gieo mầm mống ấy vào đầu ra sao. Cái giá phải trả là cả một thế hệ đi tìm sự công bằng; ức chế, phẫn nộ và thù hận sản sinh

Cảm nhận đó rút ra từ tiểu sử của Barrack Obama; người ca ngợi về một miền đất hứa cho những sự kiên trì và nổ lực:https://chienphan.blogspot.com/2022/03/review-sach-promised-land-barack-obama.html; hay một chất Michelle ngợi ca về một hành trình của sự cố gắng nổ lực đi lên của một người da màu, truyền cảm hứng về một thông điệp cố gắng bền bĩ tiếp theo https://chienphan.blogspot.com/2019/10/review-sach-becoming-chat-michelle.html 

Trong Tính chuyên chế của chế độ nhân tài (The Tyranny of Merit), triết gia chính trị Michael Sandel đặt ra một câu hỏi nhức nhối: Liệu thế giới có thực sự công bằng khi những người thành công được ca tụng là xứng đáng, còn những người thất bại bị quy kết là chưa đủ cố gắng?

Chế độ nhân tài (meritocracy) – nơi thành công được quyết định bởi tài năng và sự chăm chỉ – vốn dĩ nghe có vẻ là một lý tưởng đáng theo đuổi. Thế nhưng, Sandel lập luận rằng khi nhân tài trở thành thước đo duy nhất để đánh giá con người, xã hội không những không công bằng hơn mà còn trở nên phân tầng sâu sắc.

Ông phân tích rằng những người thành đạt, đặc biệt là giới tinh hoa, thường tin rằng họ xứng đáng với địa vị và của cải của mình nhờ vào trí tuệ và nỗ lực cá nhân. Ngược lại, những người kém may mắn hơn bị đổ lỗi là chưa đủ cố gắng. Quan điểm này vô tình tạo ra một sự kiêu ngạo của kẻ chiến thắng và nỗi tủi hổ của người thua cuộc.

“Công bằng không chỉ nằm ở việc ai leo lên được đỉnh cao, mà còn ở việc con đường dẫn đến đó có mở ra cho tất cả mọi người hay không.” 

Sandel chỉ ra rằng xã hội hiện đại, đặc biệt là Mỹ, quá đề cao thành tích cá nhân mà quên mất rằng thành công không chỉ là kết quả của nỗ lực cá nhân mà còn phụ thuộc vào hoàn cảnh, xuất phát điểm và vận may. Hệ thống tuyển sinh đại học, nơi tấm bằng từ các trường danh giá như Harvard hay Stanford trở thành tấm vé vàng để gia nhập giới tinh hoa, là một ví dụ điển hình của sự bất công ẩn sau vỏ bọc nhân tài.

Ông lập luận rằng khi thành công trở thành thứ có thể "định lượng" qua điểm số, bằng cấp, nó vô tình tạo ra một xã hội mà những ai không có điều kiện để theo đuổi giáo dục cao cấp gần như không còn cơ hội vươn lên.

 “Khi mọi thứ đều dựa trên thành tích, chúng ta quên mất rằng không phải ai cũng có cùng một vạch xuất phát.” 

Sandel không phủ nhận giá trị của nỗ lực cá nhân, nhưng ông cho rằng chúng ta cần một định nghĩa mới về công bằng – nơi giá trị của con người không chỉ được đo bằng thành tựu, mà còn dựa trên sự đóng góp cho cộng đồng. Thay vì chỉ tập trung vào những ai “leo lên cao”, xã hội cần quan tâm đến những ai đang bị bỏ lại phía sau.

Cuốn sách này không chỉ giúp chúng ta nhìn lại những giả định về thành công, mà còn mở ra một cuộc tranh luận quan trọng về cách chúng ta đánh giá bản thân và người khác. Nó thách thức quan điểm phổ biến về công bằng và đặt ra một câu hỏi sâu sắc: Liệu chúng ta có thực sự đang sống trong một xã hội mà ai cũng có cơ hội như nhau?

The Tyranny of Merit là một cuốn sách không dễ đọc nhưng đáng để suy ngẫm, đặc biệt phù hợp với những ai quan tâm đến triết học chính trị, công bằng xã hội và giáo dục. Nếu bạn từng băn khoăn về ý nghĩa thực sự của thành công, đây là cuốn sách bạn không thể bỏ qua.

“Khi nhân tài trở thành một chế độ chuyên chế, những người ở dưới đáy xã hội không chỉ mất đi cơ hội – họ còn mất đi phẩm giá.” 

***

“If all achievements are solely the result of personal effort, then why do the richest keep getting richer while the poorest continue to struggle?” ❞

"Where there's a will, there's a way!" But a way to what, exactly? Society has long ingrained the belief that relentless effort and self-improvement are the keys to success, passed down from generation to generation.

"If you don’t succeed, at least you’ll become a better person!" This phrase, meant as encouragement for perseverance, has gradually seeped into political rhetoric. Many politicians have built their careers as living proof of this ideal, using their stories to inspire and persuade. But how often do they reflect on the consequences of planting this seed in the minds of millions? The price paid is an entire generation bound to this belief. The price to pay is an entire generation searching for justice; frustration, resentment, and hatred emerge.

This sentiment echoes through the memoirs of Barack Obama—who praises America as a land where persistence and hard work lead to success:

🔗 Review of A Promised Land

Or through Michelle Obama’s perspective—celebrating the resilience of a Black woman navigating her way upwards, inspiring others to push forward:

🔗 Review of Becoming

In The Tyranny of Merit, political philosopher Michael Sandel raises a profound question: Is the world truly fair when the successful are praised as deserving, while those who struggle are blamed for not trying hard enough?

When "Fairness" Becomes an Illusion

Meritocracy—the idea that success is determined by talent and hard work—sounds like an ideal worth pursuing. However, Sandel argues that when merit becomes the sole measure of human worth, society doesn’t become fairer but instead more deeply divided.

He explains that the successful, especially the elite, often believe they have earned their wealth and status purely through intelligence and effort. Meanwhile, those who are less fortunate are blamed for not working hard enough. This mindset unintentionally breeds arrogance among the winners and shame among the losers.

 "Fairness is not just about who reaches the top, but whether the path to success is truly open to everyone." 

The American Dream – Opportunity or Illusion?

Sandel points out that modern society, particularly in the U.S., places excessive emphasis on individual achievement while ignoring the role of circumstances, starting points, and luck. The university admissions system—where degrees from prestigious institutions like Harvard or Stanford serve as golden tickets to the elite class—is a prime example of injustice disguised as meritocracy.

He argues that when success is measured primarily through test scores and credentials, it creates a system where those without access to elite education have little chance of moving up.

 "When everything is based on achievement, we forget that not everyone starts from the same place." 

Sandel does not deny the value of personal effort, but he advocates for a new definition of fairness—one that values individuals not just for their achievements but for their contributions to the community. Instead of only celebrating those who “rise to the top,” society must also care for those who are left behind.

This book challenges our assumptions about success and sparks an important discussion about how we judge ourselves and others. It questions the dominant narrative of fairness and asks: Are we truly living in a world where everyone has an equal chance?

The Tyranny of Merit is not an easy read, but it is deeply thought-provoking. It is especially relevant for those interested in political philosophy, social justice, and education. If you’ve ever questioned the true meaning of success, this is a book you shouldn’t miss.

 "When merit becomes a tyranny, those at the bottom of society don’t just lose opportunities—they lose their dignity."