Ông già mở cuốn nhật ký ra, lật qua những trang giấy đã ngả màu, chỗ ông già từng ghi lại bước chân chập chững đầu tiên của thằng nhóc Lavie, tiếng bi bô gọi "Ba", thằng nhóc ngồi xếp bàn, những thớ thịt của đứa trẻ “mắng sửa” phụng phịu, tạo ngấn. Giờ thì mấy cái vết tích đó được thay bằng mấy nỗi lo lớn hơn, cao hơn cả cái bóng lưng một mét rưỡi ở tuổi mới lớn của nó.
Hôm nay, bầu trời Sài Gòn mang cái vẻ uể oải, nặng trịch thấy sợ. Mấy áng mây xám xịt, nó dày đặc đến nỗi nhìn y chang cái tấm chăn bông cũ kỹ bự chảng phủ kín hết cả khoảng không, báo hiệu một trận mưa dai dẳng sắp đổ xuống. Cái bầu không khí bị nén lại đó, ông già thấy nó giống y chang cái áp lực đang đè lên vai thằng nhóc Lavie nhà ông già.
Ông già đang ngồi trên cái ghế gỗ cũ ngoài ban công trên tầng thượng, phủ đầy những loại cây xanh tạo mát cho một ngôi nhà trong hẻm, nhâm nhi ly cà phê sữa đá đã tan gần hết. Lavie ngồi đối diện, tay cầm cái điện thoại, nhưng đôi mắt thì cứ nhìn đâu đâu, chỗ mấy áng mây mang đầy giông bão. Ông già biết, đã đến lúc thằng nhóc cần một người lắng nghe nó tâm sự.
“Hôm nay đi học, con thấy có gì vui kể nghe không?” Ông già khẽ hỏi, nói kiểu cho nó dễ mở lời.
“Con chán đi học.” thằng nhóc trả lời, tiếng nói đằng sau lưng ông già vang vọng đến, át đi cả tiếng xe qua. Ông già nghe rõ từng từ một.
“Con không thích học tiếng Anh”. Thằng nhóc của ông già như muốn làm rõ, đó là một ngôn ngữ nước ngoài trở thành phổ biến.
…
Thằng nhóc bắt đầu nói về áp lực. Nó không phải cằn nhằn về bài tập, mà là về cái cảm giác bị mấy đứa bạn nó bỏ lại phía sau. Nó nói, mấy môn học khác thì nó còn thích được, tiếng Anh thì không. Ông già cảm giác tiếng Anh thì như một cái dây leo ngoan cố, càng cố gắng gỡ, nó càng siết chặt lấy cổ họng và tâm trí thằng nhóc mình.
Ông già hít một hơi thiệt sâu.
Nhớ. Câu chuyện kể chị nghe, chủ đề tiếng Anh, về một người anh đồng nghiệp làm cùng, giờ là gã đứng đầu một con tàu.
“Anh ấy tiếng Anh giỏi! Nên em cho con học tiếng Anh từ sớm, rốt cuộc, nói y như… thằng cha.”
Chị ấy nghe xong cười ha hả, nhưng câu đó lại neo lại trong đầu ông già, vừa hài, lại vừa là cái gánh nặng vô hình mà Lavie đang phải chịu.
Ông già nghĩ. Có phải “giấc mơ cha đè nát cuộc đời con”, bắt đứa trẻ gồng gánh cả giấc mơ của riêng mình?
"Học ăn, học nói, học gói, học mở." Cái gì cũng phải học từ từ, đâu phải đùng một cái là giỏi được đâu.
Ông già cười, không phải cười vô cái nỗi lo của con, mà cười vô cái sự khờ dại của nó khi tự đặt mình vô một cái khuôn khổ quá lớn. Ông già gõ nhẹ lên mặt bàn.
Ông già kể về một cuộc đời khác, cuộc đời anh, gã đàn ông chia sẻ với ông già về một cách học tiếng Anh.
Tưởng tượng một khung cảnh trong đầu ông già về bối cảnh khi đó.
Hòa bình lặp lại. Gã đàn ông miệt mài bên chiếc ra-đi-ô.
Cái Đài Ra-đi-ô Cũ Và Giấc Mơ Lèo Tèo
Cái thời của anh, hòa bình vừa lập lại, đất nước còn nghèo, thiếu thốn đủ thứ. Tiếng Anh lúc đó đâu phải là "hot trend" hay một môn học bắt buộc như bây giờ đâu, nó là một cánh cửa hẹp để đi ra cái thế giới rộng lớn. Nó giống như một hòn ngọc quý mà người ta phải lặn sâu xuống biển mới mò ra được.
Tài sản quý giá nhất hẳn là một cái đài ra-đi-ô cũ, lau đến bóng loáng. Mỗi tối, khi Sài Gòn chìm vô cái sự tĩnh lặng, anh lại dò sóng, bắt đài, luyện tiếng Anh. Lúc đó, bầu trời đêm Sài Gòn thiệt sự là một đại dương đen thui,
Ra đi ô trong ký ức của ông già tương tự ở một thời sinh viên.
“Ông già lại yêu cái thanh âm rẹt rẹt, ồm ồm từ lúc ra đài cho đến khi bắt sóng,” ông già tiếp tục. “Nó không hoàn hảo, nhưng nó là sự kết nối duy nhất của ông già với cái thế giới bên ngoài. Nó giống như một khối vàng ròng nằm giữa một đống sắt vụn.”
Ông già nhấn mạnh: “Học tiếng Anh của ông già lúc đó, nó đâu phải là áp lực, nó là khát vọng. Ông già không học để lấy điểm cao, ông già học để mở khóa. Mở khóa cơ hội, mở khóa tri thức. Nó được xây dựng trên nền tảng của những kiến thức mà ông già đã đánh đổi bằng giấc ngủ và tiếng rè rẹt của cái đài ra-đi-ô.”
Ông già nhìn Lavie, ánh mắt ông già vừa đồng cảm nhưng cũng đầy thách thức. “Vậy, cái vấn đề của con là gì? Con thấy khó nuốt, hay con thấy nó không cần thiết?”
Lavie thở dài: “Dạ, con thấy càng học càng khó quá trời. Bạn con nói, tiếng Anh là phải có năng khiếu. Con nghĩ, con không có năng khiếu đó. Con chỉ muốn về học trường ở quê thôi, ở đó không có tiếng Anh, không có áp lực gì hết, con thấy nó dễ thở hơn.”
Trường Làng Và Chuyện Lùi Bước
Cái lời nói muốn về "trường ở quê" của thằng nhóc nghe như một gáo nước lạnh tạt vô mặt ông già. Nó là sự thoái lui, là sự bỏ cuộc trước khi thằng nhóc chịu bắt đầu cuộc chiến. Ông già biết, cái ước mơ về trường đó không phải vì nó yêu quê, mà là vì nó muốn tìm một nơi trú ẩn khỏi cái sự cạnh tranh khốc liệt của thế giới hiện đại.
Lặng im
Ông già biết. Tiếng Anh không phải là mục tiêu cuối cùng, nó là công cụ.
Ông già nhìn lên bầu trời. Mấy đám mây đen ban nãy đã bắt đầu tan ra, để lộ những mảng trời xanh thăm thẳm, giống như một lời hứa về một ngày mai tươi sáng hơn. Nó giống y chang thằng nhóc Lavie, sự tức giận và áp lực đang dần bị xua tan bởi ánh sáng của sự thấu hiểu.
Bài Học Về Chuyện Sai Lầm (Error Culture)
Ông già chuyển sang một giọng điệu hài hước, cố gắng làm thằng nhóc Lavie cảm thấy nhẹ nhõm hơn.
“Ông già kể cho con nghe một bí mật này,” ông già thì thầm.
“Hồi mới lên phố, ông già cũng phát âm sai, giai đoạn đó ông già nhớ bài hát ‘My Heart Will Go On’ của nữ ca sỹ Celine Dion, nhạc phim của Titanic thịnh hành, ông già phát âm sai từ ‘heart’ thành ‘hat’ khiến cho 2 cô chị sinh viên ở trọ cùng bật cười nghiêng ngã. Ông già cũng mặt đỏ lựng. Ông già lúc đó, chỉ muốn độn thổ thôi con ạ.”
Lavie lại cười, lần này là một tràng cười sảng khoái, không còn gượng gạo nữa.
“Nhưng con biết ông già đã làm gì không?”
Ông già quyết chí hơn, bắt đầu luyện tập tiếng Anh. Thằng nhóc của ông già khiến ông già như nhớ lại một ấu thơ của mình. Vất vả để nuốt trôi một ngôn ngữ nước ngoài đó, ở một làng quê nhỏ, tiếng Anh chỉ là thứ phụ trợ, chẳng tìm đâu ra một người nước ngoài để biết cách đọc, nói đúng sai. Cô và trò cố gắng học, lượm lặt từng con chữ qua ngày giông bão.
Miệt mài. Ông già cứ học ba cái ngữ pháp nằm lòng, khôn lớn, lên Sài Gòn đại học, nghe đám trẻ đất Sài thành, lọt thỏm với đám bạn chuyên Lê Hồng Phong, nghe cứ lùng bùng lỗ tai, cho đến ngày bước chân vào đại học, càng như “vịt nghe sấm vang” giữa đám Ngoại thương.
Mon men. Ông già mò ra ngồi ghế đá công viên, lượm lặt chữ từ qua những “Tây ba lô” ở một đất trời công viên 23 tháng 9.
Ông già chẳng muốn kể cho thằng nhóc nghe những điều đó, vì như thể là so sánh với so bì.
Ông già nghĩ. Đường nào đi chẳng lẫn cát, đá.
Ông già chỉ tay ra bầu trời, lúc này đã lộ ra một vầng sáng màu cam rực rỡ, hắt lên những tòa nhà cao tầng của Sài Gòn.
“Con cứ cố gắng hết sức là được.”
Lavie ngẩng đầu lên, ánh mắt nó đã trở nên kiên định hơn nhiều. “Dạ, con sẽ thử”
Ông già cười: “Đó mới là thằng nhóc của ông già chứ.”
Ngoài kia, ánh hoàng hôn đang buông xuống, nhuộm hồng cả một góc trời. Lòng ông già nhẹ nhõm. Ông già biết, trận chiến của Lavie chỉ mới bắt đầu, nhưng thằng nhóc đã tìm thấy được chiếc áo giáp đầu tiên của mình – đó là sự thấu hiểu và lòng dũng cảm để đối diện với nỗi sợ hãi.
Và đó là tất cả những gì một ông già có thể làm. "Cha nào con nấy".
***
The old man opened his diary, flipping through the pages that had turned yellow, the place where the old man once recorded the little boy Lavie's first unsteady steps, his babbling of "Ba" (Dad), the kid sitting at the table, his chubby, defiant little body creating rolls of fat from toddlerhood. Now, those traces are replaced by bigger worries, taller than the boy's now five-foot-tall frame in his early teens.
Today, the sky over Saigon wore a look of weary heaviness, making one afraid. The gray clouds, so thick they looked exactly like a giant, old cotton blanket covering the entire space, signaled a persistent rain about to fall. That compressed atmosphere, the old man felt, was exactly like the pressure weighing on the shoulders of the old man's boy, Lavie.
The old man was sitting on the old wooden chair on the rooftop balcony, covered with green plants that cool the house in the alley, sipping a cà phê sữa đá (iced milk coffee) that was nearly melted. Lavie sat opposite, holding his phone, but his eyes were just staring off into the distance, towards those storm-laden clouds. The old man knew it was time the kid needed someone to listen to his feelings.
“Anything fun to tell about school today, son?” The old man asked softly, trying to open the conversation.
"I hate school," the kid answered, his voice echoing from behind the old man, drowning out even the sound of passing traffic. The old man heard every word clearly.
"I don't like learning English." The old man's boy seemed to want to make it clear that this foreign language had become too common.
…
The kid started talking about the pressure. He wasn't whining about homework; he was talking about the feeling of being left behind by his friends. He said he could tolerate the other subjects, but English felt like a stubborn vine; the more he tried to untangle it, the tighter it squeezed his throat and mind.
The old man took a deep breath.
He remembered. The story he told his sister, the subject being English, about a colleague who was now the head of a major enterprise.
"He's good at English! So I started my kid early, and yet, he speaks just like... that guy [me]."
His sister burst out laughing when she heard it, but that sentence stuck with the old man, both funny and yet an invisible burden for Lavie to bear. He thought he had to be as good as the old man—the one who used English to run a large enterprise.
The old man thought. Was he imposing the "father's dream crushing the son's life"—forcing the child to shoulder his own ambition?
"Learn to eat, learn to speak, learn to wrap, learn to open." Everything must be learned slowly; you can't just be good overnight.
The old man smiled, not at the boy's worry, but at his own naivety for putting himself in such a huge framework. The old man gently tapped the tabletop.
The old man talked about another life, the life of a peer, a man he imagined learning the language.
Peace returned. The man worked tirelessly beside his radio.
The Old Radio and the Fading Dream
You see, my boy, back in his day, peace had just been restored; the country was poor and lacked everything. English then wasn't a "hot trend" or a mandatory subject like it is now; it was a narrow door to the wider world. It was like a precious pearl one had to dive deep to find.
The most valuable asset the old man had then was an old radio, polished until it gleamed. Every evening, when Saigon fell into silence, he would tune the waves, practicing English. At that time, the Saigon night sky was truly a black ocean, and the old man was a small, lonely boat looking for a lighthouse from a gác (attic room). The old man's lighthouse was the foreign radio station that taught English.
"The old man actually loved the crackling, muffled sound from the radio, from the static to the clear signal," the old man continued. "It wasn't perfect, but it was the old man's only connection to the outside world. It was like a solid gold block amidst a pile of scrap iron."
The old man emphasized: "Learning English for the old man back then wasn't pressure; it was aspiration. The old man didn't learn for high grades; he learned to unlock things. To unlock opportunities, to unlock knowledge. It was built on the foundation of knowledge the old man exchanged for sleep and the rattling noise of that radio."
The old man looked at Lavie, his eyes both empathetic and challenging. "So, what's your problem? Do you find it hard to swallow, or do you think it's unnecessary?"
Lavie sighed: "It feels harder and harder, Dad. My friends say English requires talent. I think I don't have that talent. I just want to go back to school in the countryside; there's no English there, no pressure, it feels easier to breathe."
The Village School and The Step Back
That talk of wanting to go back to the "village school" hit the old man like a splash of cold water. It was a retreat, a surrender before the kid even started the battle. The old man knew that the dream of that school wasn't about loving the countryside, but about finding a shelter from the fierce competition of the modern world.
Silence.
The old man knew. English wasn't the final goal; it was a tool.
The old man looked up at the sky. The dark clouds from earlier had begun to disperse, revealing deep blue patches, like a promise of a brighter tomorrow. It was just like the boy Lavie; the anger and pressure were slowly being chased away by the light of understanding.
The Lesson of Making Mistakes (Error Culture)
The old man shifted to a humorous tone, trying to make the boy feel better.
"The old man will tell you a secret," the old man whispered.
"When I first came to the city, the old man also mispronounced things. I remember during that time, the song 'My Heart Will Go On' by Celine Dion, the theme from Titanic, was very popular. I pronounced 'heart' as 'hat,' which made the two university sisters I was boarding with burst into laughter. The old man's face turned red. I just wanted to disappear into the ground then, son."
Lavie laughed again, this time a hearty, relaxed laugh.
"But do you know what the old man did?"
The old man became more determined and started practicing English. The old man's boy reminded him of his own childhood. It was a struggle to swallow that foreign language in a small village where English was just an auxiliary subject, and there was no foreigner to tell him right from wrong. The teacher and students worked hard, picking up every word through stormy days.
Diligent. The old man memorized grammar by heart, grew up, went to university in Saigon, and when listening to the city kids, he felt lost among the specialized students; even after entering university, he felt like a "duck hearing thunder" among the Foreign Trade students.
Tentative. The old man ventured out to sit on the park bench, picking up words from the "backpackers" in the 23rd of September Park.
The old man didn't want to tell the boy those details, because it might feel like a comparison.
The old man thought. No path is without dirt and rocks.
The old man pointed to the sky, which now revealed a vibrant orange light, shining on Saigon's high-rise buildings.
"Just keep trying your best, son."
Lavie looked up, his eyes now much more determined. "Yes, I'll try."
The old man smiled: "That's the old man's boy."
Outside, the sunset was falling, coloring a corner of the sky pink. The old man's heart felt lighter. The old man knew Lavie's battle had just begun, but the boy had found his first armor—understanding and the courage to face his fear.
And that is all an old man can do. "Like father, like son."
The old man will always be here, accompanying you, my boy Lavie.
