[Sách] Hoảng loạn, Hỗn Loạn, Cuồng Loạn - Manias, panics and crashes -Charles P Kindle Berger & Robert Z.Aliber

“Không có bong bóng nào đủ lớn mà con người không thể làm nó lớn hơn.”

Tất cả là đều nằm ở lòng tham. 

Nếu có một điều không bao giờ thay đổi trong lịch sử kinh tế, đó là những cơn sốt tài chính lặp đi lặp lại như một vòng xoáy bất tận. Từ bong bóng hoa tulip ở Hà Lan thế kỷ 17, cuộc Đại khủng hoảng 1929, đến khủng hoảng tài chính 2008, con người vẫn tiếp tục bị cuốn vào vòng xoáy tham lam và sợ hãi. Cuốn sách “Hoảng Loạn, Hỗn Loạn, Cuồng Loạn” (Manias, Panics and Crashes) của Charles P. Kindleberger và Robert Z. Aliber là một trong những tác phẩm kinh điển giúp chúng ta hiểu rõ hơn về chu kỳ khủng hoảng tài chính và những bài học lịch sử không bao giờ cũ.

1. Khi tài chính không còn là lý trí, mà là tâm lý đám đông

Tựa đề của sách đã nói lên tất cả: Manias (Cơn cuồng loạn) – khi giá tài sản tăng phi mã vì lòng tham và sự lạc quan quá mức; Panics (Hoảng loạn) – khi bong bóng vỡ, niềm tin sụp đổ, và người người chen nhau tháo chạy; Crashes (Sụp đổ) – khi hệ thống tài chính rơi vào hỗn loạn và nền kinh tế bị cuốn vào suy thoái.

Sự tham lam đẩy giá tài sản lên mức phi lý, và khi niềm tin bị lung lay, nó sụp đổ nhanh chóng như một ngọn tháp cát. Chính tâm lý đám đông là yếu tố quyết định trong những cơn khủng hoảng, chứ không đơn thuần là các nguyên tắc tài chính khô khan.

2. Các giai đoạn của một bong bóng tài chính

Cuốn sách phân tích quá trình hình thành và sụp đổ của các cuộc khủng hoảng qua năm giai đoạn chính:

Di cư vốn: Một yếu tố mới xuất hiện (công nghệ, chính sách, dòng vốn nước ngoài…) làm tăng cơ hội đầu tư.

Bùng nổ tín dụng: Dòng tiền dễ dàng đổ vào, giá tài sản tăng mạnh, sự lạc quan lên đến cực điểm.

Hưng phấn: Nhà đầu tư tin rằng giá sẽ chỉ có tăng mà không bao giờ giảm. Một số người vay nợ lớn để mua vào, tạo ra bong bóng.

Hoảng loạn: Những dấu hiệu suy thoái xuất hiện, một số nhà đầu tư bán tháo, và đám đông bắt đầu lo sợ.

Sụp đổ: Niềm tin biến mất, mọi người chạy đua rút vốn, gây ra sự đổ vỡ dây chuyền.

“Lịch sử các cuộc khủng hoảng tài chính không phải là lịch sử của những bài học đã được học, mà là lịch sử của những bài học bị quên lãng.”

3. Những bài học cho nhà đầu tư hiện đại

Dù được viết từ rất lâu, cuốn sách vẫn mang tính thời sự trong bối cảnh thị trường ngày nay. Nó giúp người đọc nhận ra rằng mọi bong bóng đều bắt đầu bằng một câu chuyện hấp dẫn, và mọi cơn hoảng loạn đều đi kèm với nỗi sợ hãi cực đoan.

🔹 Hãy nghi ngờ khi thấy một cơ hội đầu tư quá tốt – Nếu tất cả mọi người đều tin rằng một tài sản sẽ “chỉ có lên”, đó là lúc nguy hiểm nhất.

🔹 Tín dụng rẻ luôn tạo ra bong bóng – Khi tiền được bơm vào thị trường quá dễ dàng, giá tài sản sẽ bị đẩy lên quá cao.

🔹 Đám đông luôn chạy theo cảm xúc, không phải lý trí – Nhà đầu tư thông minh là người biết sợ khi người khác tham lam, và tham lam khi người khác sợ hãi.

“Bong bóng tài chính không thể tồn tại nếu không có một câu chuyện đủ thuyết phục để mê hoặc đám đông.”

“Hoảng Loạn, Hỗn Loạn, Cuồng Loạn” không chỉ giúp ta hiểu về tài chính, mà còn về bản chất con người. Bởi cuối cùng, thị trường không vận hành dựa trên các con số, mà dựa trên lòng tham, nỗi sợ và sự kỳ vọng của hàng triệu con người.

“Khi tiền trở thành một ảo giác, mọi giá trị đều có thể bị đảo lộn.”

***

"There is no bubble too big that humans cannot make it bigger."

It's all about greed.

If there's one thing that never changes in economic history, it's that financial frenzies repeat like an endless cycle. From the Dutch Tulip Mania in the 17th century, the Great Depression of 1929, to the 2008 financial crisis, humans continue to be caught in the spiral of greed and fear. The book Manias, Panics, and Crashes by Charles P. Kindleberger and Robert Z. Aliber is a classic that helps us better understand financial crisis cycles and the timeless lessons they offer.

1. When Finance is No Longer Rational, but a Crowd Psychology Game

The title of the book says it all: Manias – when asset prices skyrocket due to greed and extreme optimism; Panics – when the bubble bursts, confidence collapses, and everyone scrambles to sell; Crashes – when the financial system descends into chaos, dragging the economy into recession.

Greed drives asset prices to irrational levels, and when confidence wavers, everything collapses like a house of cards. It is not merely financial principles but crowd psychology that dictates the course of financial crises.

2. The Stages of a Financial Bubble

The book breaks down the formation and collapse of financial crises into five key stages:

🔹 Displacement: A new factor (technology, policy change, foreign capital inflows, etc.) creates fresh investment opportunities.

🔹 Credit Expansion: Easy money floods the market, asset prices soar, and optimism peaks.

🔹 Euphoria: Investors believe prices will only go up. Many take on heavy debt to buy assets, inflating the bubble further.

🔹 Panic: Early warning signs emerge, some investors start selling, and fear spreads among the masses.

🔹 Crash: Confidence evaporates, everyone rushes to withdraw funds, triggering a chain reaction of collapses.

"The history of financial crises is not a history of lessons learned, but a history of lessons forgotten."

3. Lessons for the Modern Investor

Despite being written years ago, this book remains highly relevant in today’s financial markets. It reminds us that every bubble starts with an enticing story, and every panic is fueled by extreme fear.

🔹 Be skeptical of investments that seem too good to be true – If everyone believes an asset will "only go up," that’s when it’s most dangerous.

🔹 Cheap credit always fuels bubbles – When money floods the market too easily, asset prices will inflate beyond their real value.

🔹 The crowd follows emotions, not logic – A smart investor is one who is fearful when others are greedy and greedy when others are fearful.

"A financial bubble cannot exist without a compelling narrative strong enough to mesmerize the crowd."

Manias, Panics, and Crashes is not just a book about finance—it’s a book about human nature. In the end, markets don’t run on numbers alone; they are driven by greed, fear, and the expectations of millions of people.

"When money becomes an illusion, all values can be overturned."